Tarihi çağrının anatomisi: Öcalan, PKK ve değişen dengeler

Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin (TBMM) 1 Ekim 2024 Salı günü yapılan açılışında Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) Genel Lideri Devlet Bahçeli, Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi (DEM Parti) sıralarıyla tokalaştı. 8 Ekim Salı TBMM’deki partisinin küme konuşmasında Bahçeli “Uzattığım el gelin Türkiye partisi olun, gelin teröre cephe alın, gelin bin yıllık kardeşliğimizde kenetlenin teklifidir” dedi.

Bahçeli’nin 22 Ekim Salı günü yaptığı “Öcalan Meclis’e gelsin, PKK’nın bittiğini ilan etsin” açıklamasıyla yeni bir devrin kapıları açılmış oldu.

Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi’nin (DEM Parti) heyetleri, İmralı ile yine görüşmelere başladı.

27 Şubat 2025’te yapılan son görüşmenin akabinde 7 kişilik İmralı Heyeti, İstanbul’da yaptığı açıklamayla Öcalan’ın davetini kamuoyuyla paylaştı. Öcalan, PKK’ye kongresini toplayıp kendini feshetme daveti yaptı.

On yıllardır Türkiye’nin gündeminde yer alan Abdullah Öcalan kimdir?

BİR DEVİR MEMURLUK YAPTI

BBC Türkçe’nin derlemesine nazaran Öcalan’ın siyasi hayatında, 1960’larda Ankara’ya gittiği ve siyasi arayışta olduğu periyot, 1970’lerde PKK’yı kurduğu devir, 1980’lerde ve 90’larda ağır çatışmaların yaşandığı ve PKK ile destekçileri ortasında “başkan” ve “önder” olarak algılanmaya başladığı devir ve 1999’dan bu yana İmralı Cezaevi’nde kaldığı periyot üzere ana kesitler bulunuyor.

Öcalan 1949 yılında Şanlıurfa’nın Halfeti ilçesine bağlı Ömerli Köyü’nde doğdu. Ankara’da Anadolu Tapu ve Kadastro Meslek Lisesi’nde okudu. Bir periyot Diyarbakır’da kadastro memurluğu yaptı. Kendi anlatımlarına nazaran, birinci gençlik yıllarının siyasi arayışı içinde farklı eğilimlere ilgi duydu. Fakat sonunda siyasi görüş olarak sosyalizmde karar kıldı.

ÇAYAN ÜZERE DEVRİMCİ ÖNDERLERDEN ETKİLENDİ

Diyarbakır’dan sonra kısa müddetliğine İstanbul’a giden Öcalan, burada Kürt gençlerin kurduğu Devrimci Doğu Kültür Ocakları’nın (DDKO) çalışmalarında katıldı.
1971’e Ankara’ya gidip Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’ne kaydoldu. Üniversite yıllarında Uzman Çayan üzere periyodun devrimci gençlik başkanlarından etkilendi.
1972’de kısa müddetli olarak mahpusa girmesinin nedeni de ortalarında Becerikli Çayan’ın da olduğu bir küme devrimcinin, Tokat Kızıldere’de katledilmesini üniversitede protesto edip, buna karşı hazırlanan bir bildiriyi dağıtmasıydı.
Hapisten çıktıktan sonra, 1972’de sol çizgideki Ankara Demokratik Yüksek Tahsil Derneği’ne katıldı.
Bundan bir yıl sonra ise PKK’nin kuruluşuna yol açan birinci gayrı resmi toplantı olarak bilinen, Ankara’daki Çubuk Barajı’nda toplantı yapıldı.
Marksist-Leninist çizgide ve bunun yanında “Kürdistan sömürgedir” tezini savunan küme, bir “halk savaşı” metoduyla bağımsız bir Kürt devletinin kurulmasını savunuyordu.
Toplantıya katılanlar küçük bir öğrenci kümesiydi lakin vakit içinde genişlemeye başladı.

PKK’NİN KURULUŞU

1977’den itibaren bu gruptakiler Türkiye’nin Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerindeki kentlere yayıldı.
PKK yani Türkçe açılımıyla Kürdistan İşçi Partisi, 1978’de Diyarbakır’ın Lice ilçesi Fis köyünde kuruldu. Öcalan, grubun lideri olarak seçildi.
Örgütün ilk devirlerinde suikast hareketleri kıymetli yer tuttu.
PKK’nin birinci ses getiren silahlı hareketi, 1979’da Bucak aşiretinin eski liderlerinden, dönemin Adalet Partisi milletvekili Mehmet Celal Bucak’ı amaç alması oldu.
Örgüt bu devirde ayrıyeten bölgede faaliyet gösteren rakip Kürt örgütleri ve Türk solundaki örgütlerle de çatışmalar yaşadı.
Grup, bu yıllarda bölge halkı içinde “Apocular” diye tanınmaya başladı.

İLK YILLARDA ÖNE ÇIKAN İSİMLER

Örgütün kuruluş sürecinde öne çıkan farklı isimler vardı. Bu isimlerden kimileri birinci yıllarda öldü. Ortalarında, Öcalan’ın farklı röportajlarında kendisine çok yakın bulduğunu söylediği Haki Karer ve Kemal Pir üzere iki Karadenizli isim de vardı.

Bu süreçteki isimlerde biri de Kesire Öcalan’dı.
Yüksek tahsili için Elazığ’dan Ankara’ya giden Kesire Yıldırım, Abdullah Öcalan’ın öncülük ettiği kümeye katılmış ve kendisiyle evlenmişti.
İlerleyen yıllarda bağlantıları bitmekle birlikte Öcalan’ın yıllar içinde ondan birçok yazısında bahsetmesi dikkat çekti.
İlerleyen yıllarda örgütten ayrılan Kesire Öcalan, sonraki periyotlarda kamuoyunun önüne çıkmadı.
Kuruluş yıllarındaki kıymetli isimlerden bir başkası, PKK’yi da kapsayan şemsiye örgüt Kürdistan Topluluklar Birliği (KCK) Eş Lideri Cemil Bayık oldu.

KAÇAK YOLLARLA SURİYE’YE GEÇTİ

1970’lerin sonu ve 1980’lerin birinci periyodunda Öcalan’ın örgüt içindeki durumu tartışılmaz bir pozisyona geldi.
1979’da kaçak yollarla Suriye’ye gitti.
Filistinli örgütlerin de yardımıyla, Lübnan’daki Bekaa Vadisi’nde PKK’lilerin eğitimi için bir kamp kuruldu.
PKK, 15 Ağustos 1984’te Siirt’in Eruh ve Hakkari’nin Şemdinli ilçelerinde Türk güvenlik güçlerine yönelik ağır akınlara başladı.
Dönemin başbakanı Turgut Özal, saldırıyı düzenleyenlerle ilgili “üç beş çapulcu”, “üç buçuk eşkıya” tabirlerini kullandı.
Ancak resmi bilgilere nazaran günümüze kadar 40 binden fazla kişinin hayatını kaybetmesiyle sonuçlanacak çatışma süreci başlamıştı.

1990’LARDA AĞIR ÇATIŞMALAR

1990’lar, çatışmaların ağırlaştığı ve bölgeden daima mevt haberlerinin geldiği bir periyot oldu. Azap, yargısız infaz ve zorla göç ettirme üzere ağır insan hakları ihlalleriyle dolu olan periyotta hudut ötesi operasyonlar da yapılmaya başlandı. Çatışmaların doruk noktasına çıktığı 1993’ten itibaren Öcalan, ateşkes ilanlarına başladı.

KENYA’DAN TÜRKİYE’YE

1998 yılında Türkiye, uzun yıllar Suriye’de yaşayan Öcalan’ın hudut dışı edilmesi için Şam idaresi üzerindeki baskısını artırdı.
Öcalan bunun üzerinde 9 Ekim 1998’de Suriye’den hudut dışı edildi. Yunanistan, Rusya, İtalya ve Tacikistan üzere ülkelere gitti. Çeşitli ülkelerle ilgili sığınma gayretleri sonuçsuz kaldı.
Ankara ise hiçbir ülkenin Öcalan’ın sığınma başvurusunu kabul etmemesi için ağır diplomatik çalışma yürütüyordu.
Öcalan, 15 Şubat 1999’da Kenya’daki Nairobi Havalimanı’nda saklı bir operasyonla yakalanarak uçakla Türkiye’ye getirildi.
PKK destekçileri; Öcalan’ın İmralı’ya getirilişine kadarki dört aylık müddet içinde kendilerini ateşe verme, konsoloslukları işgal ve açlık grevi üzere aksiyonlar yaptı.
Kendini yakma hareketlerinde birçok kişi hayatını kaybetti.

ÖCALAN’IN YARGILANMASI

Abdullah Öcalan’ın yargılanmasına 31 Mayıs 1999’da İmralı Adası’nda başlandı.
Öcalan, duruşmalara kurşun geçirmez bir cam kafesten katıldı.
Öcalan, çatışmada hayatını kaybedenlerin ailelerinden özür diledi, “imkan verilirse Kürt sıkıntısının tahlili için çalışmaya hazır olduğunu” söyledi. Bu telaffuzlar hem ulusal hem de milletlerarası medyada, “Öcalan’ın hayatta kalmak için bunları lisana getirdiği” halinde yorumlandı.
Dokuz duruşmanın akabinde mahkeme heyeti oy birliğiyle, “silahlı terör örgütü kurmak ve yönetmek” cürmünden Öcalan’ın idamına karar verdi.
Yargıtay 9. Dairesi de kararı onadı.
Öcalan 2002’de, Avrupa Birliği (AB) ahenk kanunları çerçevesinde Türkiye’de idam cezasının kaldırılması nedeniyle müebbet mahpus cezasına çarptırıldı.

PARADİGMA DEĞİŞİKLİĞİ

Abdullah Öcalan’ın tutuklanmasından sonra PKK içinde krizler yaşandı lakin örgüt beklendiği üzere dağılmadı.
Öcalan da daima başkan olarak görüldü.
1990’larda ideolojik olarak Marksizm-Leninizm’den uzaklaşan, PKK bayrağından orak çekicin çıkmasını sağlayan, ulus devlet fikrini de eleştirmeye başlayan Öcalan, 1999’dan sonraki İmralı periyodunda ise ulus devlet tenkidinde “daha da ileri giderek” bunu kavramsal bir çerçeveye oturtmaya çalıştı.
Bu görüşleri oluştururken Frankfurt Okulu’ndan ABD’li anarşist Murray Bookchin’e kadar farklı kaynaklardan yararlandı.
Sonunda “kapitalist moderniteye” karşı “demokratik moderniteyi” savunduğu bir anlayış geliştirdi.
Kendisi ve yandaşları bundan yeni bir “paradigma” olarak bahsetti.
Öcalan yazı ve kitaplarında buna paralel olarak, “ortak vatan, demokratik cumhuriyet, demokratik özerklik, demokratik konfederalizmden” bahsediyordu. Ulus devlet anlayışından büsbütün vazgeçmişti.

ÇÖZÜM SÜRECİNDE DEVLET YETKİLİLERİYLE GÖRÜŞMELER

Öncesinde de devletin kendisiyle görüştüğüne dair savlar olsa da 2013-2015 ortasındaki tahlil sürecinde Öcalan, yetkililerle resmi olarak görüştü.
20 Aralık 2013’te Öcalan’ın İmralı’dan birinci fotoğrafı yayımlandı.
Bu devirde iktidara yakın çevrelerden dahi onun Kürt sıkıntısının tahlilinde kıymetli bir muhatap olduğunu belirten açıklamalar geldi.
Çözüm sürecinin çökmesinden sonra Öcalan’la görüşmenin ayrıntıları olduğu tez edilen notlar, Avrupa’da PKK’ye yakın bir yayınevi tarafından “İmralı Notları” ismiyle yayımlanacaktı.
Bu kitapta yer alan kayıtlardaki haliyle Öcalan, “hareketin” üzerinde hâlâ kıymetli bir tesiri olan, Türkiye ve dünya gündemini yakından takip eden ve daima kitap okuyan bir profil çiziyordu.
Çözüm sürecinin 2015 yılında çökmesinin akabinde ise “İmralı ziyaretleri” sona erdi ve Öcalan ismi gündemden düştü.

Ancak bu müddette Öcalan, Suriye’nin kuzeyinde yaşanan gelişmeler nedeniyle memleketler arası alanda yine dikkat çeken bir figür haline geldi.
Zira, Suriye’de hem kendisini destekleyen hem de onun “ekoloji ve komün iktisadı, iştirakçi yurttaşlık ve demokratik konfederalizm” üzere fikirlerini pratikte uygulama koymaya çalışan Halk Savunma Birlikleri (YPG), ülkenin kuzeyinin değerli bir kısmında hakimiyet kurmuştu.

Fotoğraf: Gazete Duvar

ÖCALAN’IN ÇAĞRISI

2024 yılının Ekim ayında “süreç” tartışması tekrar gündeme başladı.
MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli, Öcalan’ın Meclis’e gelerek, PKK’nin lağvedildiğini açıklamasını önerdi.
Öcalan’ın, ömür uzunluğu mahpus cezasına çarptırılan ve şartlı salıverme imkanından yararlanamayan mahkumların durumuyla ilgili bir düzenlemeye işaret eden “umut hakkından” yararlanıp yararlanamayacağı da gündeme geldi.
Bu süreçte kamuoyunda, Öcalan’ın Kürt sıkıntısının tahlilinde ve PKK’nın silah bırakmasında kilit bir rol oynayabileceğine dair analizler yapıldı.
DEM Parti heyetleri, İmralı ile tekrar görüşmelere başladı.
Son görüşme 27 Şubat’ta yapıldı.
Bu görüşmenin akabinde heyet, İstanbul’da yaptığı açıklamayla Öcalan’ın kritik davetini kamuoyuyla paylaştı.
Öcalan, PKK’nin ömrünü tamamladığını belirtti ve örgüte, kongresini toplayıp kendini feshetme daveti yaptı.
1978’de kurduğu PKK ile on yıllardır Türkiye’nin gündeminde olan Öcalan’ın hayat kıssasında PKK’nın tasfiyesi de yer alacak mı? Sorunun karşılığı, Öcalan’ın bundan sonra Türkiye’de nasıl algılanacağını ve tartışılacağını da etkileyecek üzere görünüyor.

(ALINTI)