Finlandiya’nın eski dışişleri bakanı Tuomioja: Türkiye’nin demokrasisi ciddi şekilde sarsılmış durumda

Finlandiya’nın eski dışişleri bakanı Erkki Tuomioja, Ankara’nın dış siyaset adımlarını ve İmralı süreci kapsamında gündeme yansıyan gelişmeleri kıymetlendirdi. “Türkiye, tüm vatandaşlarının bireysel özgürlüklerini ve insan haklarını garanti altına almalıdır” diyen Tuomioja, “Kürt siyasetçiler, demokratik bedellere bağlı kalarak ve barışçıl yolları benimseyerek müzakere sürecini ilerletmeye odaklanmalıdır” tabirlerini kullandı.

Türkiye-Avrupa alakalarının geçmiş ve geleceğini, 2007 ve 2011-2015 yılları arasında Finlandiya’nın dışişleri bakanı olan Sosyal Demokrat Partisi’nin (SPD) önde gelen isimlerinden Erkki Tuomioja’yla konuştuk…

Sizinle birinci müsabakamız 2007’ydi diye hatırlıyorum. O devir Finlandiya’da dışişleri bakanıydınız. Bir basın toplantısında, “Türkiye’nin AB alakalarını nasıl görüyorsunuz?” diye sormuştum, siz de “Ben umutluyum. Türkiye konut ödevlerini yapacak, Avrupa Birliği de Türkiye’yi kendi içine dahil edecek” karşılığını vermiştiniz. Daha sonraki yıllarda AB Devir Sözcülüğü, Finlandiya’ya geçti ve siz tekrar dışişleri bakanıydınız. Tekrar tesadüf bir karşılaşmamızda tıpkı soruyu yinelemiştim. Bu defa daha umutsuz bir yanıt vererek, “Türkiye-AB treni raydan çıkmak üzere” demiştiniz. Artık bu kısa hatırlatmalardan ve ortaya giren onca vakitten sonra aklıma takılan birinci soruyla başlamak istiyorum.

Başlangıçta sizi bu kadar optimist yapan neydi? Ne oldu da bu tren raydan çıktı? Türkiye hükümetinin gereğince ödevini yapmadığı açık fakat bu sürecin bozulmasında AB’nin de bir rolü yok muydu? AB süreci yavaşlatmadı mı?

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ı birinci kere Avrupa Kurulu toplantısında dinledim. Türkiye’nin neden AB üyesi olmak istediğini ve neden bu amacı desteklememiz gerektiğini Avrupalı başkanlara anlatıyordu. O periyotta, Avrupa kıymetlerine bağlılığını o denli güçlü bir vurguyla lisana getirdi ki onu dinleyen herkes ikna olmuştu.

Hatta 2011 yılında Kahire’de yaptığı konuşmada laik toplum yapısını savunmuş ve bu söylemi Müslüman Kardeşler’in reaksiyonunu çekmişti. Lakin bu duruş, AB ülkeleri tarafından epeyce olumlu karşılanmıştı. Ama Erdoğan ile sonraki müsabakalarımda farklı bir izlenim edindim. Kendinden ziyadesiyle emin, otoriter bir lider…

Erdoğan’daki bu değişim ve onun güçlenmesi, Türkiye’nin genel siyasetine da yansıdı. Hem ekonomik hem de toplumsal siyasetler açısından Türkiye, Avrupa’dan uzaklaştı. Buna karşılık olarak AB de üyelik müzakerelerini askıya aldı.

‘YANLIŞ SİYASETLER NEDENİYLE KOMŞULARLA SORUN VAR’

Çok uzun vakittir siyasette yer alan bir siyasetçisiniz, dışarıdan baktığınızda Türkiye’nin mevcut durumunu nasıl değerlendiriyorsunuz? Sizce ülkenin en büyük sorunu nedir?

Bildiğiniz üzere, Erdoğan hükümeti birinci başta dış siyasette “komşularla sıfır sorun” unsurunu benimsemişti. Lakin bugün gelinen noktada Türkiye’nin izlediği yanlış siyasetler nedeniyle çabucak hemen tüm komşularıyla meseleleri var. Bunun en önemli yansımalarından biri, Türkiye’nin içeride Kürtleri baskı altına almaya çalışması ve birebir vakitte askeri müdahalelerle komşu ülkelerin iç işlerine karışmasıdır.

İç siyasette ise Türkiye’nin demokrasisi önemli halde sarsılmış durumda. Örneğin, Türkiye artık dünyada en fazla gazeteciyi hapseden ülkelerden biri pozisyonunda. HDP’ye yönelik baskılar ve milletvekillerinin tutuklanması da demokratik bir sistemle bağdaşmıyor.

Ekonomik açıdan ise süratle yükselen enflasyon, Türkiye’de iktisat idaresindeki istikrarsızlığın en açık göstergesi olarak karşımıza çıkıyor.

Eğer Türkiye ile AB ortasındaki bağlar raydan çıktıysa yahut büsbütün çöktüyse, bunları tekrar rayına oturtmak için taraflar ne yapmalı?

Öncelikle Türkiye, tüm vatandaşlarının -özellikle de Kürtlerin- ferdî özgürlüklerini ve insan haklarını teminat altına almalı. Tıpkı vakitte, dış siyasetinde Rusya ve başka otoriter rejimlerle yakın iş birliğine son vererek demokratik pahaları ve hukukun üstünlüğünü ön planda tutmalı.

AB ise Türkiye’nin Kopenhag Kriterleri’ni (demokrasi, insan haklarına hürmet, işleyen bir özgür piyasa iktisadı ve AB gayelerini benimseme) karşıladığını açık ve net bir formda gösterdiği takdirde üyelik müzakerelerine devam etmeye hazır olmalı.

‘MÜZAKERE SÜRECİ TÜM TARAFLARA AÇIK OLMALI’

Uzun müddettir Orta Doğu’daki Kürt sorununu takip ediyorsunuz. Kürtlerin büyük bir kısmı Türkiye’de yaşıyor. Son vakitlerde taraflar yine birbirleriyle bağlantı kurmaya başladı. Sizce bu sürecin sağlıklı bir formda ilerleyebilmesi için neler yapılmalı?

Müzakere süreci, her türlü şiddeti reddeden tüm taraflara açık olmalı ve barış isteyen kısımlar sürece tam takviye vermeli. Diyalogun sürdürülebilir olması için şeffaflık ve kapsayıcılık temel alınmalı, tahlil sürecine sırf siyasi aktörler değil, sivil toplum kuruluşları ve akademisyenler de dahil edilmeli.

Kürt sorununun tahlilinde dış ülkelerin gözlemci rolü üstlenmesi ne üzere yararlar sağlayabilir? Bu türlü bir şey mümkün olabilir mi?

Eğer taraflar dış gözlemcileri sürece dahil etmeyi talep ederse, Finlandiya da bu rolü üstlenmeye hazır olabilir. Lakin, bu cins bir arabuluculuk sürecine davet edilmeden dahil olmaya çalışmak gerçek olmaz.

Tarihsel sürece baktığımızda Kürt sıkıntısına misal birçok sorunun barışçıl yollarla çözüldüğünü görüyoruz. Örneğin, Güney Afrika’daki barış süreci ve Kosova’daki müzakerelerde Finlandiya’nın eski Cumhurbaşkanı Martti Ahtisaari faal rol oynadı. Misal şahsiyetlerin Kürt probleminin tahlilinde de rol alması mümkün olabilir mi? Bu nasıl bir katkı sağlar?

Eğer bu türlü bir teşebbüs istenirse, bunun için gerekli hazırlıkların yapılması gerekli. Finlandiya’daki CMI (Crisis Management Initiative), Ahtisaari’nin geçmiş tecrübelerini de göz önünde bulundurarak bu süreçte bağımsız bir arabulucu olarak takviye sağlayabilir. Ayrıyeten, Historians Without Borders (Sınırsız Tarihçiler) üzere inisiyatifler de sürece dahil edilebilir. Zira kalıcı bir tahlil için sadece siyasi değil, tarihî perspektifin de objektif ve açık bir biçimde ele alınması gerekmektedir.

‘SADECE ASKERİ GÜÇ KULLANMAK GÜVENLİĞİ ARTIRMAZ’

Orta Doğu’ya baktığımızda Arap Baharı süreci, başlangıçta bölgeye demokrasiyi getirme umudu taşıyordu. Lakin vakitle yaşanan gelişmeler, Avrupa ülkelerinin demokratik süreçleri askıya almalarına ve daha çok güvenlik siyasetlerine odaklanmalarına neden oldu. Birebir vakitte, toplumsal demokrat partiler güç kaybederken milliyetçi ve muhafazakar partiler yükselişe geçti. Sizce neden bu türlü oldu ve bu eğilim devam edecek mi?

Şu anda durum sahiden karamsar görünüyor. Zira otoriter hükümetlerle iş birliği yapan ABD’den demokrasinin gelişimine yönelik olumlu bir dayanak beklemek pek mümkün değil. Lakin Avrupa’nın askeri kapasitesini güçlendirme uğraşlarına odaklananların da anlaması gereken bir gerçek var: Yalnızca askeri güç kullanmak güvenliği artırmaz. Tansiyonları azaltmak için diplomasi ve iş birliği yolları da güçlendirilmelidir.

Sosyal demokratlar ve liberal demokrasiyi savunan kısımlar de kendilerine şu soruyu sormalı: Neden gelir eşitsizliğinin artmasını ve servetin az sayıda insanın elinde ağırlaşmasını engelleyemedik? Bu durum, milliyetçi ve sağ popülist partilerin güçlenmesine neden oldu. Toplumsal adaleti ve eşitliği önceleyen siyasetlerin tekrar gündeme gelmesi gerekiyor.

Avrupa Birliği’nin geleceğini nasıl görüyorsunuz?

Avrupa Birliği, demokrasiyi, insan haklarını, hukukun üstünlüğünü ve eşitliği vurgulayan kıymetlerinden vazgeçmemeli. Birebir vakitte, kurallara dayalı uluslararası iş birliği sisteminin korunması ve güçlendirilmesi için çalışmaya devam etmelidir.

Donald Trump yeniden ABD Başkanı oldu ve ülkeyi şirket mantığıyla yönetmeye çalışıyor. AB ülkeleri buna nasıl reaksiyon vermeli?

Trump, aslında bir şirket mantığından çok birkaç milyarderin çıkarları doğrultusunda hareket eden bir lider. Avrupa Birliği, Trump idaresinin siyasetlerine karşı, bağımsız ve birlik içinde bir duruş sergilemeli. AB, kendi ekonomik ve siyasi stratejilerini belirlerken ABD’nin tesirine kapılmamalı, küresel iş birliği ve çok taraflı diplomasi anlayışını savunmaya devam etmeli.

‘KÜRT SİYASETÇİLER DEMOKRATİK KIYMETLERE BAĞLI KALARAK SÜRECİ İLERLETMELİ’

Kürt meselesini yakından takip eden biri olarak birçok Kürt siyasetçisiyle de tanıştınız. Kürt lobiciliği sizce başarılı oldu mu? Memleketler arası dayanak kazanmak isteyen Kürt siyasetçilere ne üzere iletileriniz var?

Türkiye’deki Kürt toplumunun siyasi ve sivil toplum alanındaki çalışmalarını takdir ediyorum. Kıymetli olan, bu çalışmaların devam etmesi ve milletlerarası farkındalık yaratacak adımların atılması. Kürt siyasetçiler, demokratik bedellere bağlı kalarak ve barışçıl yolları benimseyerek müzakere sürecini ilerletmeye odaklanmalı.

Son sorum ülkenizden. Doğduğunuzda Finlandiya yaklaşık 29 yaşında genç bir devletti. Artık 78 yaşındasınız ve ülkenizle birlikte büyüdünüz. Sizce Finlandiya olması gereken yerde mi? Eksik kalan tarafları var mı?

Finlandiya, kuzey refah devletinin ve toplumsal demokrasinin başarılı bir örneği. Uzun yıllar boyunca eğitim, sıhhat, eşitlik ve demokrasi alanlarında öncü bir ülke olmuştur. Lakin şu anda bu yapının her tarafıyla sarsıldığını görmek beni üzüyor ve endişelendiriyor. Finlandiya’nın milletlerarası pozisyonunu, açık, demokratik ve iş birliğine dayalı bir kuzey ülkesi olarak sürdürme isteği giderek azalıyor üzere görünüyor. Bunu korumak için toplum olarak daha fazla uğraş göstermeliyiz.