Tartıyı tartmak
Artık “paha biçilemez” olan şeylerle ilgilenmiyoruz. Özgün ve biricik olanın yerine, birebir olana paha veriyoruz. Bir şeyin makbul sayılabilmesi için o şeyin muadillerinin bulunması gerekiyor. Yani onun ölçülebilir, kıyaslanabilir ve değiştirilebilir olması… Bu da beraberinde aynılaşmayı ve standartlaşmayı getiriyor. Her şeyi ölçen, dünya denen bu koca pazaryerinde varlıklar, salt kendileri olarak kaldığı sürece bir pahaya sahip olamıyor. Gürül gürül akan sular boşa akmış oluyor, kendi başına nefes alan ormanlar israf sayılıyor. Ünitelerine ayrılamayan yeryüzü, hatta vücutlarımız marjinal ilan edilirken, işlenemeyen, kıymet biçilemeyen ya da pazarın lisanına çeviri edilemeyenler gözden çıkarılıyor. Bu yüzden her şey giderek birbirine benziyor, birbirine eklemlenerek ölçekleniyor ve şık dünyamız koca bir nahoşluk abidesine dönüşüyor. Yani koca bir “kitsch”e.
Roger Scruton kitsch’i (e-skop, 2015), özü itibariyle kendisiyle özdeş olmayan şey olarak tanımlamış. Yani kendisinin ikâmesi. Kitsch eserler, “paralel aynalara yansıyan objeler misali sonsuza kadar kendilerini tekrar ederken” diğerlerini da kendilerine benzetiyor. Aynıların ortasında “kendisi olan”, bir yer bulamıyor.
Paradoksal olarak paha atfetmek, fakat değersizleştirmeyle mümkün. İşte bu yüzden ormanlık alanlar yatırıma açılmadan evvel vasfını yitiriyor, bereketli tarım toprakları marjinalleştiriliyor. Köylüler, yerliler ucuz emekçilere dönüştürülmeden evvel topraklarına acı, yıkım ve istikrarsızlık bahşediliyor. Kentsel dönüşüm başlamadan evvel mahalleler uyuşturucuya, suça bulanıyor. “Güvenlik” anlatısı, hem toplumun hem de tabiatın tekrar üretimini sağlayan yerleri “tekinsiz” ilan ettiğinde, avının evvel uzunluğunu ölçen bir yılan üzere, bu müşterek yerleri mideye indirmeye hazırlandığının sinyallerini veriyor. Yeni pahanın yaratılması için evvel varlıkların değersizleştirilmesi; bunun için de ölçülüp biçilmesi, ünitelere indirgenmesi, maliyetinin yani direncinin hesaplanması gerekiyor. Kıymet biçilemez olanlarsa, kıymet biçilemedikleri sürece hakim anlatıların dışında kalıyor. Tam da bu yüzden diğer bir anlatı, öteki bir ölçü ya da tartı, öbür bir bedel yaratmaksızın, biricik olanların kendileri olarak kalması pek mümkün görünmüyor.
Doğal, kırsal, kültürel miras üzere gözetilmesi gereken müşterek varlıklara “milli servet” diyen anlatıyı nasıl bozguna uğratmalı? Mirası, yani geçmişten teslim alınıp geleceğe vakfedileni, “sermaye” ismi altında çitleyen, bizi geçmişsiz, geleceksiz ve umutsuz bırakan kantarı nasıl bozmalı? Kantarı neyle, nasıl tartmalı? Ya da kantarın bir dışı var mı?
BAŞKA ÖLÇÜLER, BEDELLER VE ANLATILAR
Doğada dönüşümler, korunmuş mikroiklimlerden adım adım açıklıklara yayılarak başlıyor. Kantar lokal ya da endemik olanı tartamıyor. Standardize edilemeyen, ölçeklenemeyen ve münasebetiyle pazarın lisanına çeviri edilemeyen yerellikler, hayatın içinde apayrı sonsuzluklar ve derinlikler yaratıyor. Her ne kadar iktisadi akıl, mahallî olanı, iktisada kazandırılamamış ya da “yoksun” olarak tanımlasa da, gerek kültürel ömrün tekrar üretilmesinde gerekse temel ihtiyaçların temin edilmesinde yerellikler değer biçilemez zenginlikler sunuyor. Bu istikametiyle de şımarık ve savurgan bir çocuk üzere her şeyi kendi vaktine sığdırmaya çalışan kapitalist işleyişin karşısında “değersiz” olarak tanımlanan alanlar, aslında hayatın temel dayanak ünitelerini oluşturuyor. Yani çoraklaşmaya mahkum düz ovalardansa kıvrımlar ve yükseltiler; girintiler, çıkıntılar, engebeler; çatlaklar, derinlikler, farklı nişler; lokal halklar, kültürler, çeşitlilikler; ulaşılamayanlar, çıkmaz sokaklar, off-road’lar ve off-grid’ler; boşa akan sular, kendi başına nefes alan ormanlar; işletilemeyenler, israf sayılanlar… Hayat bütün bunların biriktirdikleri sayesinde dönüyor.
İş ki bütün bu farklılıklara kapitalizmin lisanına çeviri edilemeyen apayrı ve biricik kıymetler atfedilsin. Ve her ne kadar bu kıymetler, toplanıp çıkarılamaz olsa da, iş ki bütün bu farklılıklar yesyeni bir anlatının baş karakterleri olsun. Yani “yok sayılanlar”, sırasını bekleyen titrek bir av olmaktan çıkıp tekrar tarihin sahnesine sızsın.