DBŞT’den kadın oyunu: Çalakîya Malçêkirî

Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Kent Tiyatrosu (DBŞT) bayan oyuncuları, ‘Çalakîya Malçêkirî’ (Ev İmali Eylem) isimli oyunla bu yıl birincisi düzenlenecek Amed Bayan Tiyatro Günleri’ne hazırlanıyor. Oyunun prömiyeri, şenliğin açılış günü olan 5 Kasım’da saat 19:30’da Çand Amed Kültür ve Kongre Merkezi’nde yapılacak.

Şenay Tanrıvermiş’in yazdığı oyun, DBŞT bayan oyuncuları tarafından yapılan bir takım çalışmasıyla ‘Çalakîya Malçêkirî’ olarak Kürtçeye uyarlandı. Elvan Koçer tarafından yönetilen oyunda Nurşen Adıgüzel, Rêzan Kaya, Perînaz Delazy ve Zeycan Ateş rol alıyor. Sahne sorumluluğunu Sayın Deniz, kostüm dizaynını Beyan Behmani’nin yaptığı oyunun teknik sorumluluğunu Şilan Alagöz üstlendi. Işık tasarımı Mehmet Doğu, dekor tasarımı ise Hacı Ayer ve İlyas Alcay’ın yaptığı oyunda ses tekniği ise Şiyar Aslan’a ilişkin.

Oyun, hiçbir şey yapma gereği duymazken bile, içinde duyumsadığı küçük çığlığı ve bastıramadığı isyanını harekete dökmek üzere meskende toplanıp harekete geçen üç bayanın kıssasını anlatıyor.

Oyunun yönetmeni Elvan Koçer, oyuncular Nurşen Adıgüzel, Rêzan Kaya, Perînaz Delazy ve Zeycan Ateş ile oyuna dair konuştuk.

Bize biraz oyundan kelam edebilir misiniz? Oyun bize ne anlatıyor? Neden bu oyunu tercih ettiniz?

Elvan Koçer: Şenay Tanrıvermiş, ‘Ev İmali Eylem’ tekstinde mevzuyu Cumartesi Anneleri ve Türkiye’deki orta sınıf bayanlar üzerinden ele almıştı. Biz teksti dönüştürerek biraz kendi cephemizden anlatmaya çalıştık. Orta sınıfa mensup üç beyaz Kürt bayanı işledik. Farklı erkekler tarafından konuta sıkıştırılmış bayanlar. Kiminin eşi, kiminin kardeşi, kiminin işvereni. Erkek hâkim zihniyetin baskısıyla birlikte duyarsızlaştırılıp kapitalizmin de dayattığı toplumda ülkü olan hoşluk algısı yaratılan bayanlar. Fizikî olarak hoşluk ölçüsü nedir, estetik nedir, büsbütün görünüme değer veren bayanlar. Aslında özünde hepsinin derin bir öyküsü var. Ufacık bir kıvılcım olduğunda o erkeğin baskısından ötürü tekrar sindirilmiş hale getiriliyorlar. Toplumsal olaylara karşı da duyarsızlaşmışlar. Bunun için zati mesken üretimi hareket diyoruz. Yani konut içinde bir ortaya gelip kendilerince aksiyon gerçekleştiriyorlar. Alışılmış bu hareketler de çok tesirli şeyler değil. Konutta olmasına karşın korkarak yapıyorlar bu hareketi. Herkesten habersiz, üçü bir ortaya gelip bu aksiyonları büsbütün vicdan rahatlığı için yapıyorlar. Zira aslında özünde baskıdan ötürü sıkıştırılmış, sokağa çıkamadığı için vicdanını rahatlatmak için kendi kendilerini kandırıyorlar. Finalde bir dönüşümleri oluyor. Fakat dışarıdaki bayanlar tarafından dönüştürülüyor. Ne kadar çıkmak istemesen de o seni konuta gelir bulur.

Rêzan Kaya: Estetik baskının altında olan karakterler ancak çok da duyarsız değiller. Dışarıdan gelen seslere karşı bir yansıda bulunmak istiyorlar. Bizim oyunda olan o baskı ögesinden kaynaklı seslerini çıkartamıyorlar. Gelen şeylere reaksiyon veriyorlar, özümsüyorlar. “Evet bizim hayatımızda da bir baskı var” diyebiliyorlar. İktidarın, erkin baskı ve dehşetinden kaynaklı. Orta sınıfa mensup olduklarından kaybedecek çok şeyleri var. Hoş konutları, hoş otomobilleri, her şeyleri çok hoş ve onları kaybetmekten korkuyorlar.

Oyunu Kürtçe’ye nasıl uyarladınız?

Elvan Koçer: Bu bir takım çalışması. Tekstten tutalım, reji, akışa varıncaya dek yalnızca oyuncularla değil, tiyatrodaki öbür bayan arkadaşlarla daima birlikte uyarladık. Birlikte tartışarak, sahnede prova yapa yapa daima birlikte bir sürece getirdik.

Daha evvel ‘Mirina Jeanne D’Arcê’ (Jeanne D’Arc’ın Öteki Ölümü) ve ‘Hema Hema Jin Elizabeth’ isimli oyunlarla bayan kıssası anlatan oyunlar oynandı ancak sanırım takımı ve direktörüyle birinci sefer bir bayan oyunu çıkartıyorsunuz.

Elvan Koçer: Bizim grubumuz için birinci oluyor. Daha evvel iki bayan kıssasını anlattık. Lakin hem buradaki, yani bölgedeki bayanın toplum içindeki gördüğü baskılar ve büsbütün bayanların sahnede olduğu bir bayan oyunu birinci sefer yapıyoruz.

Nurşen Adıgüzel: ‘Jan Darc’ oyunu da bir bayanın öyküsüydü. Erkek arkadaşlar da vardı, birlikte bir kıssayı anlatıyorduk lakin sıkıntı tekrar bir bayandı. O oyun sonrası da pek çok yorum geldi. Bir bayanın direnişi, uyanışı tesirli oluyor. Bu bizim için de bir birinci olduğundan ‘altından kalkabilecek miyiz?’ diye hem çok heyecanlıyız hem de biraz tedirginiz. Bu da pek olağan bir şey. Bu oyundan sonra seyirciden gelen reaksiyon bizim ne kadar uygun olup olmadığımızı da gösterecek. Maksadımıza ulaştık mı? Sıkıntımızı anlatabildik mi? Burada fazla mı yaptık? Az mı oldu? Bu soruların yanıtını lakin oyundan sonra anlayabiliriz.

‘BU OYUNLA FARKINDALIK YARATABİLİRSEK GAYEMİZE ULAŞMIŞ OLACAĞIZ’

Oyuna hazırlanırken gözlemlediğiniz bayanlar da oldu mu? Ya da oynarken benzettiğiniz?

Nurşen Adıgüzel: Oyunu okuduktan sonra dikkatini çekiyor, ‘evet bu benim oynadığım bayan şuna benziyor, ben aslında bunu oynuyorum’. Etrafına baktığın vakit o kadar çoklar ve çoğalıyorlar ki. Hepsi de genel olarak şiddet görmüş ve bunu bastırmaya çalışıyor. Parasıyla, kıyafetiyle, makyajıyla şiddeti kapatmaya çalışan o kadar çok bayan var ki. Biz şayet ki bu oyunla birtakım şeyleri bir nebze de olsa depreştirebiliyorsak, uyanmalarına, farkındalık oluşturmalarına ön ayak olacaksa ne keyifli. Gerçi bütün bayanlar farkında ancak birçok bayan uyanmamayı, görmemeyi tercih ediyor. Yürek de edemiyorlar, takviye de bulamıyorlar. Birtakım bayanlar kendini yalnız hissediyor. Mesela o cam kırıldığında o bayanların çoğunluğunu gördüğünde ya da o enerjiyi hissettiği vakit ‘evet ben yalnız değilim’ diyerek bir güç geliyor tüm bayanlara. Bir nebze bu oyunla farkındalık yaratabilirsek maksadımıza o vakit ulaşmış olacağız. Ve uygun ki yaptık diyeceğiz.

Perînaz Delazy: Aslında karakterler birbirlerine çok benziyor. Biri sivrilirken başkası yumuşatmaya çalışıyor. Aslında bu bayanlar tek bir tipi temsil ediyor olabilirler. Maruz kaldıkları şiddet özünde tıpkı lakin çeşitleri farklı. Kimisi fiziki şiddete maruz kalırken kimisi yalnız bırakılmakla ilgili bir hisle ruhsal şiddete maruz kalıyor. Üçü de birer şiddet mağduru. Fakat bunu bir otosansürle bazen yansıtıyorlar bazen yansıtmıyorlar. Kocalarını sevmiyorlar fakat bunu hiç açık açık konuşmuyorlar.

Bu üç bayan da toplumdaki bayanların temsiliyeti. Hem fizikî hem karakter olarak da tek tipleşiyorlar. İçeri ve dışarı diyalektiği var. Bir içerisi var her vakit görmemekte ısrar eden bu bayanlar var bir de buna reaksiyon veren dışarıdaki bayanlar var. Erkekler tarafından kurulan konformist, sıcak, çiçekli böcekli meskenleri var. Bu bayanlar nereye ilişkin? Daima kendilerini konuta dair hazırlıyorlar. Aksiyonları, telaffuzları konuta dair. Hatta sloganları bile ‘ev tipi cezaevine hayır!’ lakin oyun o denli bir yere gidiyor ki, dışarısıyla yüzleşmek zorunda kalıyorlar. O yüzleşme de bir seçimle değil içerideki konforları bozulduğu için dışarıya çıkmak zorunda kalıyorlar.

Nurşen Adıgüzel: Oyunda ‘fiziki şiddet var mı yok mu? durumunu tartışırken şu anda dışarıda var olan şiddetin hiçbir yerde karşılığı yok. Bu şiddete dur demeyi bilmeliyiz. Zira şiddet beraberinde şiddeti de doğruyor. Bazen düşünüyorum bu yaşananları haber yapmak bile yasallaştırıp cüret veriyor. Şuurlu bayanlar daha çok şiddet görüyor. Zira itiraz ediyor ve kendine yakıştırmıyor. Ben bu şiddeti yaşıyorum ve buna reaksiyon veremiyorum. Zira toplumun da bir yansısı var. Sen okumuş birisin ve sen bile şiddet görüyorsan bana ne diyebileceksin?

Zeycan Ateş: Ben oyunda hareketçi bayanı canlandırıyorum. Erkekler tarafından yıkılmış ve yeniden erkekler tarafından minnoş bir meskene çevrilerek içeriye hapsedilen bayanları dışarıdaki bayanların kurtarması anlatılıyor. Bayanlar çıkıp çıkmama ortasında kalıyor. Oyunda bir ayna figürü var erkeği temsil eden. Orta ara nefesini enselerinde hissettiren bir erkek sesi. O baskının nefesi. Fiziki olarak yok lakin meskenin içinde yapacağı harekette, atacağı sloganda bile müdahale eden bir beyne işleyen bir zihniyet. Bayanın kendine uyguladığı bir otosansür. Bir şeyleri irdelemek, kaşımak istiyor ancak o bilinçaltıyla geri adım atıyor. Erkek her vakit varlığını ve gölgesini hissettiriyor.

Bir manada hepiniz birer direktör adayısınız. Bu grup bunu sürdürür mü? Daha çok bayan oyunları görecek miyiz?

Elvan Koçer: Bu bir başlangıç diyebiliriz. Bir bayan oyunu çıkartmak yıllardır daima hayalimizdi. Bizim tiyatro kümesine baktığımızda erkeklerden daha güçlü bir bayan grubu var. Tiyatronun tüm çalışmalarını bayanlar yürütüyor ve daima istiyorduk. Bu başlangıç başka oyunları gerisinden getirecektir. Seneye bir öbür arkadaşımız yapar, öbür yıl öbür biri. Bundan sonrası için de bir tekst arayışımız olacak. Biraz orada zorlandık aslında. Bundan sonra olacak ve her yıl bir bayan oyunu hazırlayacağız.

Oyunun prömiyeri Amed Bayan Tiyatro Günlerinin açılış günü olan 5 Kasım’ da olacak. Bu dönem oynamaya devam edecek mi? Turneleriniz olacak mı?

Elvan Koçer: Bayan Tiyatro Günleri birinci kere olacak. Her yıl genel şenlik yapıyoruz esasen ancak bizim konut sahibi olarak bayan oyunumuz olmadığı için biraz erteledik. Alternatif onlarca bayan oyunu var. Mesken sahibi olarak evvel biz çıkartalım sonra şenlik yapalım dedik. Esasen oyuna karar verir vermez şenliği de hazırlamaya başladık. Dönem boyunca oynamaya devam edecek. Her ay dönüşümlü oynanacak ve turne de yapmayı düşünüyoruz.